Jezioro Aralskie, niegdyś czwarty największy śródlądowy zbiornik wodny na świecie, przeszło dramatyczne zmiany w ciągu ostatnich dekad. W wyniku intensywnej eksploatacji zasobów wodnych regionu przez ZSRR, powierzchnia jeziora zmniejszyła się drastycznie, a krajobraz wokół zmienił się w surową pustynię. Jednak dzięki nowym działaniom i budowie grobli Kokaral w Kazachstanie pojawiła się nadzieja na częściową odbudowę tego historycznego akwenu.
Przyczyny katastrofy Jeziora Aralskiego
Kryzys Jeziora Aralskiego sięga lat 60. XX wieku, kiedy to ZSRR postanowił rozwijać produkcję bawełny w Azji Środkowej. W tym celu skierowano wody dwóch głównych rzek — Syr-darii i Amu-darii — do systemów nawadniających, ignorując ich znaczenie jako głównego źródła zasilania Jeziora Aralskiego. W wyniku tych działań:
- powierzchnia jeziora zmniejszyła się z 68 tys. km² do niespełna 30 tys. km²,
- jego objętość spadła z 1090 km³ do mniej niż 400 km³,
- brzegi jeziora cofnęły się miejscami o 250 km,
- poziom zasolenia wody wzrósł do 24%, co spowodowało wyginięcie ryb i upadek lokalnej gospodarki rybackiej.
Budowa i znaczenie grobli Kokaral
Rozpoczęta w 1989 roku budowa grobli mającej oddzielić północną i południową część Jeziora Aralskiego została wstrzymana po rozpadzie ZSRR. Jednakże w 2003 roku projekt został wznowiony dzięki wsparciu Kazachstanu i Banku Światowego. Nowoczesną groblę wzniesiono z betonu i piasku w przewężeniu jeziora, w miejscu naturalnego półwyspu Kokaral. Konstrukcja:
- ma 13 km długości i 4 metry wysokości, z planem podwyższenia do 8 metrów,
- została oddana do użytku w sierpniu 2005 roku,
- skutecznie zatrzymuje wody Syr-darii, które zamiast znikać w piaskach pustyni, zasilają północny zbiornik jeziora, znany jako Jezioro Północnoaralskie.
W ramach projektu uszczelniono także kanały irygacyjne, co zwiększyło przepływ wody do jeziora z 3 mld m³ rocznie do 4,3 mld m³.
Efekty działań naprawczych
Ukończenie grobli Kokaral przyniosło widoczne rezultaty:
- Poziom wody w północnej części jeziora zaczął się podnosić, wzrastając o 42%, co stworzyło 27 mld m³ wody w północnym zbiorniku,
- znaczne obniżenie zasolenia, które umożliwiło odbudowę życia biologicznego,
- rybacy powracają do pracy dzięki wzrostowi połowów do 8 tys. ton rocznie,
- miasto Aralsk, dawniej oddalone o 70 km od brzegu jeziora, znajduje się obecnie zaledwie 15 km od wody.
Według szacunków, do 2011 roku jezioro miało dosięgnąć miasta. Dodatkowo, wzrost poziomu wody zmniejszył burze piaskowe, poprawiając warunki rolnicze w regionie.
Znaczenie działań dla przyszłości
Projekt przywracania Jeziora Aralskiego wykazuje, że ludzie są w stanie naprawiać swoje błędy wobec środowiska. Dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności, władz Kazachstanu oraz wsparciu międzynarodowych instytucji udało się częściowo zahamować proces degradacji akwenu. Ważne osiągnięcia obejmują:
- stabilizację ekosystemu północnej części jeziora,
- poprawę jakości życia mieszkańców regionu poprzez rozwój rybołówstwa i ekoturystyki,
- zmniejszenie zanieczyszczenia solami i pestycydami w okolicznych obszarach rolniczych.
Jednak południowa część Jeziora Aralskiego pozostaje nie do uratowania ze względu na wysokie parowanie wody na terenach pustynnych. Sukces północnego zbiornika daje jednak nadzieję na dalsze działania rewitalizacyjne, które mogą przynieść korzyści zarówno środowiskowe, jak i społeczne. Przykład Jeziora Aralskiego stanowi cenną lekcję, jak istotne jest racjonalne gospodarowanie wodami i ochrona zasobów naturalnych dla dobra przyszłych pokoleń.